Fazla Mesai Hesaplama Nasıl Yapılır? (2023 Güncel)

İşletmenizde çalışan personellerin ve yönetim grubunun sahip olduğu fazla mesai hakları ve çalışma şartlarını düzenlemek, yasal sorumluluk alanında kabul edilir. Aynı zamanda fazla mesai ücretlerinin hesaplama şartları, finansal yönetim alanının konusudur ve nitelikli biçimde yönetilmelidir. 

Fazla Çalışma (Fazla Mesai) Nedir?  

Fazla mesai; iş yasasıyla düzenlenen ve 45 saati geçen çalışmaları kapsayan bir kavramdır. Bu saat sınırı haftalık dönemleri kapsar. Bir hafta içerisinde 45 saati aşan çalışmaların tümü fazla mesai olarak adlandırılır.

Bir iş için İş Kanunu kapsamında belirlenen sürelerin dışında kalan icraatlar fazla çalışma niteliğindedir ve ücret hesaplamaları, kanuna göre yapılır. İşçilerin maaş ya da rutin ücretlendirmeye tabi olduğu çalışma icraatları haricindeki tüm çalışmalar mesai ücretlendirmesine tabi tutulur.  

Fazla Mesai Ücreti İspat 

Maaşa ve sözleşme ücretlerine tabi mesaisi dışındaki çalışmalarını fazla mesai olarak ispat etmesi gereken kişiler, çeşitli argümanları kullanabilir. Çünkü hukuki anlamda hak talep etmek ve fazla mesai ücretini almak isteyenlerin, dava sürecinde fazla mesai ücreti için söz konusu mesaiyi tamamladığını ispat etmesi gerekir.

İşçilerin fazla çalışmalar için yazılı belge kullanarak ispat yoluna gitmesi mümkündür. Eğer işçinin fazla mesai ispatı için yazılı belge temin etmesi mümkün olmamışsa; tanık beyanı, ispat için delil kabul edilir. 

Bordroların İspat Gücü 

Fazla mesai ücreti talep eden işçi veya personel, hukuki takip ve dava süreçlerinde iddiasını ispatla mükelleftir. İmzalı bordroda gösterilen çalışma saatleri, anlaşmaya ait ücretlendirmenin sınırı kabul edilir.

Fazla mesai için personelin bordrodaki çalışma saati sınırını tamamlamış olması şarttır. Bu saat sınırı kadar çalışmış kişi, üstüne çalıştığı saatler için fazla mesai ücreti talep edebilir. Eğer talep ettiği ücreti alamazsa, hukuki olarak işlem başlatabilir ve yazılı/tanık gösterme yoluyla iddiasını ispat edebilir. Maaş bordroları fazla mesai ispatında birinci derece delil kabul edilir. 

Tanık Beyanının Delil Değeri 

İş Kanunu; fazla mesai uygulamalarına ilişkin olduğu kadar, hak talebi süreçlerini de düzenler. Yazılı delilleri temin edemeyen davacı taraflar için fazla mesai ispatında tanık beyanı kullanılabilir. Ancak bu delillerin kabulü için çeşitli şartlar bulunur.

İlk olarak tanıkların aynı davalıya yönelik farklı bir davası olmamalıdır. Öte yandan davacıya tanıklık edecek kişilerin, fazla mesai hakkı talep eden kişilerle aynı dönemde çalışması gerekir. 

Fazla Mesai Ücreti Hesaplama  

“Fazla mesai nasıl hesaplanır?” sorusu hem yöneticiler hem de personeller açısından mühimdir. Fazla mesai hesaplama sürecinde haftalık çalışma saati sınırı 45 saat kabul edilir. Fakat işveren ile işçi arasında bu sınırdan daha az bir haftalık çalışma süresi için anlaşılabilir. Eğer daha az bir çalışma saati için karşılıklı anlaşma yapılmışsa, 45 saat sınırına kadar geçecek süre fazla mesai sayılır ve hesaba dahil edilir.

Günlük çalışma süreleri, en fazla 11 saat olmalıdır. Bu bağlamda fazla mesai hesaplamaları için 11 saat günlük çalışmayı aşan mesailere dikkat edilir. Eğer personel günlük 11 saat çalışmayı aşarsa, haftalık 45 saati aşmamış olsa bile fazla mesai ücretlendirmesine tabi tutulur.

Örneğin; bir gün içerisinde 13 saat çalışan bir personel, haftalık 45 saati doldurmamış olsa dahi o günkü çalışmasında 11. saatten itibaren yaptığı çalışma için fazla mesai ücreti alır. 

Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır? 

Fazla mesai ücreti hesaplama işlemleri için baz alınan oranlar 4857 sayılı İş Kanunu ile belirlenmiştir. Bu oranlar kapsamında fazla mesai çalışmalarının ücrete tabi tutulması zorunludur.

Personel ve fazla mesai hakkı olan yöneticiler, haftalık çalışma saat sınırının ardından yaptıkları çalışmalar için fazla mesai ücreti talep edebilir. Bu talebin karşılanabilmesi için çalışma ücretinin %50 zamlı hesaplanması gerekir.

Ara dinlenme süreleri için fazla mesai hesaplamalarında indirim işlemi yapılır. Bir personelin günlük 11 saati aşan çalışmalarına yönelik fazla mesai yönetmeliği kapsamında hesaplama yapılmalıdır. Bu kapsama bağlı olarak ara dinlenme süreleri sınır çalışma saatinden düşülür ve indirim işleminin ardından kalan çalışma saatleri için %50 zamlı tarife uygulanır. 

Resmî Tatillerde Fazla Mesai Ücreti Alınabilir Mi? 

2023 fazla mesai ücreti araştırması yapanlar için merak edilen konulardan biri de resmî tatiller ve fazla mesai ilişkisidir.

Resmî tatiller için personel ve işçiler fazla mesai ücreti alabilir. Ancak resmî tatiller için çalışma zorunluluğu olmadığından, yalnızca işçinin onayı sonrası işveren fazla mesai talebinde bulunabilir.

Resmî tatil günlerinde yapılan fazla mesailer için ücret hesaplamaları daha farklıdır. Maaş bordrosu dahilinde olan, normal günlerde yapılan hesaplamalarda ödenen ücretler, resmî tatil günleri için 2 katı ödenir.  

Fazla Mesai Süresi Yıllık En Fazla Ne Kadar Olabilir? 

Mesai yaparken, iş anlaşmasında mutabık kalınan saat sınırını aşarak çalışan personeller fazla mesai yapmış sayılır. Ancak işçiler yıllık olarak belirli bir fazla mesai sınırına tabidir.

Bir yıl içinde 270 saati aşan çalışma saati yasalara uygun değildir. Yani işçiler yıllık olarak en fazla 270 saat fazla mesai yapabilir. İşverenler yasal olarak belirlenen yıllık sınırı aşan fazla mesai talebinde bulunamaz. Fazla mesai zaman aşımı yapan işveren hakkında yasal işlem başlatılır. 

Fazla Mesai Ücreti Faizi Hesaplanması  

Fazla mesai ücretleri hesaplanırken, ilgili kanunda belirlenen en fazla çalışma saat sınırı ve ücret oranları baz alınır.

Ücretlendirme mutabakatı iş anlaşmasında yazılı metne dökülür ve söz konusu metinde haftalık çalışma saati en fazla 45 saat olabilir.

45 saati aşan çalışmalar için işveren fazla mesai ücreti hesaplar ve günlük 11 saat çalışma sınırı için de aynı durum geçerlidir. Fazla mesai hesaplanması sırasında standart saat ücretinin %50 zamlı kaydedilmesi gerekir. 

Fazla Mesai Ücretinin Serbest Zaman ile Ödenmesi 

Mesailere ilişkin uygulamaların detaylı şekilde açıklandığı kanunlarda, serbest zaman kullanımı da yer alır. Bu uygulamanın temelinde fazla mesai karşılığında serbest zaman talebi bulunur.

Bir işçi, fazladan çalıştığı her saat için daha sonrasında 1 buçuk saat serbest zaman talebinde bulunabilir. İşverenler bu hakkı işçiye vermek zorundadır. Yani işçi fazla mesai ücretini nakit olarak almak yerine serbest zaman kullanımı istediğinde, işveren işçisine söz konusu serbest zamanı kullandırmakla yükümlüdür ve işçiyi çalışmaya zorlayamaz. 

Fazla Mesai (Çalışma) Ücreti Ödeme Zamanı  

Fazla Çalışma Yönetmeliği işveren ve işçi arasındaki fazla mesai uygulamalarını düzenler. Bu yönetmelikte yer alan ödeme zamanları başlığına göre; işveren fazla mesai bilgilerini imzalı bir belgeye aktarmak zorundadır. İlgili belgenin bir nüshası işçiye teslim edilmelidir.

Belgede ödeme döngüleri ve tarihleri de yer alır. Ödeme zamanları için işçi ve işveren arasındaki mutabakat baz alınır. Kanunen atanmış belirli bir tarih aralığı olmamakla birlikte, işveren fazla mesai ücretini ilgili ücret sürecine uygun olarak (haftalık - aylık) sonraki ücret dönemi başlamadan ödemelidir. 

Fazla Çalışma Ücreti Talep Hakkı Olmayan Meslekler  

İş yerlerinde üst düzey yönetici konumunda yer alan kişiler için fazla mesai uygulaması bulunmaz. Öte yandan tıbbi mümessiller, kapıcılar gibi esnek çalışma saatleri bulunan meslek gruplarında fazla mesai hesaplaması yapılmamaktadır. Esnek çalışma saatleri içeren ancak fazla mesai ücretlendirmesi yapılmak istenen meslekler için işçi ve işveren arasında yazılı sözleşme hükümleri baz alınır. 

Fazla Mesai (Çalışma) Yaptırılamayacak İşçiler  

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinde fazla mesai uygulanamayacak işçiler listelenmiştir.

İş yerinde bulunan 18 yaşından küçük işçi ve stajyerler, onay vermiş olsalar dahi sağlık sebebiyle fazla mesaisi yasaklanmış kişiler, kısmi süreye sahip iş sözleşmesi muhatapları ve yeraltında çalışan maden işçileri için fazla mesai uygulaması yapılamaz. 

Fazla Mesai Ücreti Zaman Aşımı Süresi 

Çalışma zamanının ardından fazla mesai gerçekleştiren işçilerin, haklarını belirlenen süreler içinde talep etmesi şarttır. Talep edilmemiş hakların yerine getirilmesi için bir zorunluluk söz konusu değildir.

Yani zaman aşımına uğramış fazla mesai hakları işveren tarafından ödenmeyebilir. Dolayısıyla işçilerin fazla mesai için geriye doğru 5 yıla yönelik hak talebinde bulunması mümkündür. Bu süreden önce yapılan fazla mesailer söz konusu ise zaman aşımı sebebiyle işveren için bir yaptırım uygulanmaz.  

Fazla Mesai Ücreti Ödenmeyen İşçinin Yasal Hakları  

İş Kanunu aracılığıyla belirtilen yasal haklar başlığı, fazla mesai ücreti ödenmeyen işçilere yönelik açıklamalar içerir.

Bu açıklamalar kapsamında, ödeme günü geçmesine rağmen ücreti ödenmemiş işçinin 21 günlük süreden sonra iş görmeme hakkı bulunur. Bu sürecin geçmesinden sonra ödeme yapılmaması mücbir sebeplere bağlı değilse, iş bırakması halinde bile işveren sözleşmeyi feshedemez ve işçinin yerine farklı birini işe alamaz. 

Gece Çalışması Nedir?  

İlgili kanunda yer alan fazla mesai bilgilendirmesinde pazar günü fazla mesai ücreti dahil pek çok başlık bulunur. Bu başlıklar arasında yer alan bilgilendirmelerden biri de gece çalışmasıdır.

Gece çalışması, akşam 20:00’de başlayan ve en erken 06:00’da biten çalışmaları ifade eder. Gece çalışması kapsamında çalıştırılan işçiler için de 11 saat kuralı geçerlidir. Tıpkı gündüz mesaisinde olduğu gibi işçiler gece çalışmasında da 11 saatten fazla standart ücretle çalıştırılamaz ve fazla mesai ücretlendirmesi yapılması gerekir. 

Denkleştirme 

4857 sayılı İş Kanunu gereğince uygulanan denkleştirme; tarafların anlaşmalarına uygun olarak farklı şekilde çalışma saatlerinin dağıtılması demektir. Yani haftalık 45 saati ve günlük 11 saati aşmamak koşuluyla, işveren ve işçinin anlaşmasıyla birlikte mesai saatleri farklı günlere farklı şekilde dağıtılabilir. İşveren maliyeti hesaplarına etki eden fazla mesai ücretleri, denkleştirme uygulamaları için de çalışma saati sınırının aşılması durumunda devreye girer. 

Zorunlu Nedenlerle Fazla Mesai  

Zorunlu nedenlerle fazla mesai; deprem, sel, yangın, pandemi ve benzeri durumlarda işçilerin çalışmasının zorunlu hale gelmesidir. Bu mesailerde işçi onayı aranmaz ve işveren zorunlu mesaiyi reddeden işçinin sözleşmesini feshetme hakkına sahiptir. Sağlık odaklı sebepler dışında işçinin zorunlu mesaiyi reddetme hakkı bulunmamaktadır. 

Olağanüstü Hallerde Fazla Mesai 

Bir ülkenin yaşadığı seferberlik hallerine bağlı olarak yapılması zorunlu kılınan mesailere olağanüstü hallerde fazla mesai adı verilir. Olağanüstü hallerde fazla mesai için işçi izni alınmaz ve çalışma süreleri bakanlar kurulu tarafından belirlenir.

Olağanüstü hallerde fazla mesai sırasında denkleştirme yapılmaz. Ancak işçiler için en fazla iki iş günü arasında 11 saatlik dinlenme süreci organize edilmesi zorunludur. Özlük dosyası uygun her işçi için bakanlar kurulu kararıyla belirlenen çalışma sürelerine uygun biçimde çalışmak, yasayla yaptırıma bağlıdır. 

Norma ile Tüm Gelir-Giderlerinizi Tek Ekrandan Yönetin!

İşletme yönetimini sağlarken mali takip sürecine ilişkin iş yükünü azaltmak daha verimli çalışma ortamı elde etmenizi sağlar. Siz de zaman yönetimi başta olmak üzere pek çok alanda avantaj elde edebileceğiniz planlamaya Norma iş birliği ile ulaşın!

Norma sayesinde tüm mali takip ve cari hesap yönetiminizi tek ekrandan kontrol edebilir, entegrasyon özelliğiyle bankacılık ve kurumsal hesap ihtiyaçlarınızı paralel şekilde yönetebilirsiniz!