Vergi Çeşitleri, Hangi Vergi Ne İçindir?

Vergi Nedir? 

Kamu yararına hizmet ve sorumlulukların devlet eliyle gerçekleştirilmesi için vatandaş ve kurumlardan toplanan paralara “vergi” adı verilir. 

Vergilerin pek çok çeşidi bulunur ve her bir vergi çeşidi alınma ve ödenme bakımından kendi içinde ayrılabilir. Bu vergilerin alınışındaki temel amaç; devletin kamu yararına yapacağı projeler, hizmetler, sosyal hak teminleri ve zorunlu kamu hizmetleri kapsamındaki harcamaların finansıdır. Dolayısıyla vergi suçları, devlete ve kamuya karşı işlenmiş sayılır ve vergi sorumlulukları kamu yararı gereği takip edilir. 

Yargı süreci ele alındığında; vergi ödemekle yükümlü her birey, kuruluş ve kurum sorumluluğunu yerine getirmediği takdirde cezalandırılır. Usul kanunları ve emredici hükümler doğrultusunda vergi ödeme sorumluluğuna hile karıştıran ya da vergi kaçırma yoluna gidenler için ceza hükümleri ilgili yasalarda yer almaktadır. 

Vergi Çeşitleri Nelerdir?

Belirli kategoriler halinde incelenen vergi çeşitleri; sorumluluk ve ödeme oranı bakımından farklı işlevlere sahiptir. Her vergi türü her vatandaş tarafından ödenmediği gibi her vatandaş temelde herhangi bir vergi türünü mutlak olarak öder. 

Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından kategorize edilen vergi türleri şu şekilde sıralanabilir: 

1. Kurumlar Vergisi 
2. Gelir Vergisi 
3. Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) 
4. Katma Değer Vergisi (KDV) 
5. Damga Vergisi 
6. Emlak Vergisi 
7. Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV) 

Vergi türlerinin tahsilat şekli, oran ve muafiyet durumları birbirinden farklı olabilir. Bazı vergiler direkt olarak devlet tarafından vatandaş veya kurumların gelir aktarımları sırasında kesilirken, bazı vergi türlerinin beyan edilerek ödenmesi gerekir.

Vergiler; “dolaylı vergiler” ve “dolaysız vergiler” şeklinde ikiye ayrılır. 

• Dolaysız Vergiler 

Dolaysız vergi kavramı vatandaşların devlete karşı hukuki açıdan vergi sorumluluğunu ifade eder. Bu sorumluluk kişiye ve faaliyetlerine özgüdür. Yani bir başka kişi veya kurum tarafından devralınamaz. 

Örneğin; vatandaşların ticari kazanç ya da servet sebebiyle edindiği gelirlerin vergiye tabi olması, dolaysız vergiler arasında yer alan “gelir vergisi” kapsamına girer. Bu vergi sorumluluğu ilgilisi dışında kimseye devredilemez ve kimseden talep edilemez. Kişi bu borca ilişkin ödemeyi zamanında bildirmek ve yapmakla yükümlüdür. 

• Dolaylı Vergiler 

Dolaylı vergiler vatandaşların tümü için özellikle nihai tüketici sıfatıyla yapılan satın alımlarda ödenen vergilerdir. Yani bir malın, hizmetin ve sair ürünlerin devlet tarafından belirlenen KDV, ÖTV, harç gibi ödemeleri; satın alma sırasında tahsil edilir ve nihai tüketici sorumlu tutulur. 

Devlet tarafından ürün, hizmet ve sair satın alımlarda ödenmesi zorunlu kılınan vergi ve harçlar (KDV, gümrük vergisi, damga vergisi) dolaylı vergiler kapsamında yer alır.  

Gelir Vergisi Nedir?

Gelir vergisi; gerçek kişiler için yıllık kazançları üzerinden periyodik biçimde ödenmesi gereken vergi türüdür. 

Yıllık vergi dilimlerine göre belirlenen resmi oranlar doğrultusunda gelir vergisi hesabı yapılır. Kişilerin elde ettiği kazançlar arasındaki limitler bu oranları etkilemektedir. Kazancı yüksek olan kişiler daha fazla vergi öderken, düşük kazançlı kişiler daha az vergi öder ya da kanuni haklarla bu vergiden muaf tutulur. Ayrıca gelir vergileri üçer aylık dilimler halinde “geçici vergi” kapsamında ödenebilir. 

Gelir Vergisi Nasıl Hesaplanır?

Maliye Bakanlığı tarafından yıllık olarak açıklanan gelir vergisi oranları; gelir vergisi hesaplamalarında kullanılır. Bu oranlar “gelir vergisi dilimi” şeklinde adlandırılır. 

Gelir vergisi ödemekle yükümlü kişi ve kuruluşlar, hangi vergi diliminde yer alıyorsa; o vergi dilimi için açıklanan oran üzerinden gelirlerinin vergi tutarını hesaplamalıdır. Türkiye’nin vergi sistemi, artan gelirler için artan vergiler felsefesine sahiptir. Bu bağlamda gelir oranı azaldıkça vergi oranı düşer ve gelir oranı arttıkça vergi oranı artar.  

Kurumlar Vergisi Nedir?

Tüzel kişiliğe sahip olanların kurum kazançları için ödemekle yükümlü olduğu ve vergi dilimlerinde yer alan oranlarla hesaplama yapılması gereken vergi türü “kurumlar vergisi” olarak adlandırılır. 

Şahıs şirketleri haricindeki şirket kuruluşları başta olmak üzere sermaye şirketleri ve kanunla belirtilen kurumlar, kurumlar vergisi kapsamında yer alır.  

Her tüzel kişilik kurumlar vergisine dahil değildir. Örneğin; kolektif şirketler ya da vakıflara ait iktisadi nitelikli şirketler kurumlar vergisi ödemez. Bu ayrımın yapıldığı kanun ve yönetmeliklere uygun biçimde hangi vergi kapsamında yer alındığına dikkat edilmelidir.  

Kurumlar Vergisi Nasıl Hesaplanır?

Devlet tarafından zorunlu olarak toplanan vergi çeşitleri arasında en hacimli ve önemli vergi kalemlerinden biri kurumlar vergisidir. Bu bağlamda kurumlar vergisi kapsamında yer alanlar için hesaplama ve ödeme sürecinin yakın takip altında olduğu bilinmelidir. Kamu hizmetlerinde kullanılan finans kaynağının büyük bölümünü oluşturduğu için kurumlar vergisi, denetçi kurumların yakın takibindedir. 

Hesaplama sırasında kurumlar vergisi mükelleflerinin, yıllık vergi dilimlerine uygun olarak kurum gelirleri üzerinden hesap yapması gerekir. Bu oranlar Maliye Bakanlığı tarafından her yıl açıklanır ve kurumlar elde ettikleri gelirleri bu vergi dilimlerine göre oranlayarak ödemesi gereken vergi tutarını hesaplayabilir. 

Katma Değer Vergisi (KDV) Nedir?

Vatandaşlar ve kuruluşlar tarafından hayatın neredeyse her alanı ve üretimin hemen hemen tüm kalemlerinde ödenmesi zorunlu vergi çeşitlerinden biri KDV’dir. Katma Değer Vergisi olarak bilinen KDV; 1984 yılında çıkarılan 3065 sayılı kanun gereği tüketim malları ve hizmetleri için satın alma sırasında orana uygun şekilde ödenmesi gereken vergi olarak uygulanmaya başlamıştır.  

Katma Değer Vergisi (KDV) Nasıl Hesaplanır?

Katma Değer Vergisi yasal yükümlülükler gereği bazı mal ve hizmetler için %8 bazı türler için de %18 olarak hesaplanır. Satış tutarının brütü üzerinden söz konusu mal ve hizmetin yer aldığı kategori baz alınarak %8 ile %18 oranında KDV hesabı yapılır. 

Son yıllarda temel gıda ürünleri için çıkarılan düzenlemelerle birlikte yeme-içme ürünleri %1 KDV dilimine dahil edilmiştir. Temel gıda kategorisinde yer alan yeme-içme ürünlerinin satış fiyatı üzerinden %1’lik kısım KDV ödemesine dahil edilir. 

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) Nedir?

ÖTV (Özel Tüketim Vergisi) belirli ürün ve hizmetler için “harcama vergisi” olarak da adlandırılan dar kapsamlı vergilerden biridir. Kanun yoluyla sınırları belirlenmiş olan mal ve hizmetlerin satın alınması sırasında KDV’ye ek olarak ÖTV’de ödenmektedir. 

ÖTV’nin temel işlevlerinden biri, tüketimi azaltılmak ya da yaygınlığı önlenmek isteyen üretimler için caydırıcı bir unsur olmasıdır. Özellikle zararlı mal ya da maddelerin satışı sırasında KDV ödemelerine ek olarak sosyal fayda gereği Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) ödemesi de yapılır. 

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) Nasıl Hesaplanır?

Her ne kadar ÖTV ödemeleri son alıcı tarafından yapılıyor gibi görünse de kanun namında ÖTV mükellefiyeti ilk satıcılardır. ÖTV kapsamındaki malların ithal ve imalini yapan satıcılar devlet sosyal fayda politikasına uygun olarak ÖTV’ye tabi olur. 

ÖTV hesaplamaları yapılırken bu mükelleflerin söz konusu ürünler için belirlenen fatura tutarı üzerinden; ilgili kanun ve yönetmelikte yer alan ÖTV oranını bulması gerekir. Bulunan tutar bu ürün veya hizmetlerin ÖTV tutarı olarak ödenir. 

Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV) Nedir?

Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV); Karayolları Trafik Kanunu kapsamında tescilli araçlar için ödenmesi gereken vergi türüdür. Bu vergi türüne; trafik şubelerine ve Ulaştırma Sivil Havacılık Genel Müdürlüğüne kayıtlı olan motorlu kara taşıtları, uçaklar, helikopterler ve deniz taşıtları dahildir. Hangi aracın hangi oranda vergi dilimine tabi olacağı; ilgili kurumlar tarafından yönetmelik yoluyla belirlenir. 

Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV) Nasıl Hesaplanır?

MTV hesaplamalarında araçların motor hacminden yaşına, araç türünden üretim kategorisine kadar pek çok etken rol oynar. Araçlarda otomobil, kamyonet, otobüs veya şahsi otomobil olmalarına göre farklı MTV oranları bulunur. Araç sahiplerinin bu araçlar için yasal olarak belirlenen oranda hesaplama yaparak vergi ödemesi gerekir.  

Damga Vergisi Nedir?

Damga vergisi tüm sözleşmeler için devlet tarafından ödenmesi zorunlu tutulan vergi türüdür. Bu vergi türünde kişi ve kurumlar arasında yapılan sözleşmeler ve belgelemeler için devlete damga vergisi ödenmesi gerekir. 

Kişiler arası yapılan sözleşmeler için damga vergisi yükümlülüğü; taraflar için eşit oranda sorumluluk içerir. Ancak sözleşmeler kişiler ve kamu kurumları arasında yapılıyorsa damga vergisi yükümlülüğü kişilere aittir. Kuruluşların kamu kurumlarıyla yaptığı sözleşmeler için zorunlu olan damga vergisi için de yine yalnızca sözleşmeye taraf olan kuruluşlar sorumlu tutulur. 

Damga Vergisi Nasıl Hesaplanır?

Kâğıt vergisi olarak da bilinen damga vergisi; söz konusu vergiye tabi kağıtlar için nüshaya göre hesaplamaya tabi tutulur. Damga vergisi hesabı yapılırken, söz konusu evrakların ilk halindeki hazırlama nüshası sayıya katılırken; bu evrakların sureti ya da fotokopisi için damga vergisi hesaplanmaz.  

İdarelerde sözleşme ibrazını yapan kişi damga vergisini ödemekle yükümlüdür. Bu bağlamda kâğıt hazırlamada yetkili makam ya da kuruluşla birlikte bu belgeyi ibraz eden kullanıcı da damga vergisi ödeyebilir. 

Emlak Vergisi

Türkiye’de gayrimenkul sahibi olan her kişi ve kuruluş emlak vergisi ödemekle yükümlüdür. Ülke sınırları içinde yer alan bina ve arsalar ile arazilerin tümü emlak vergisine dahildir. Arsa veya bina alan herkesin vergi ödemelerinin başlangıcı ve devamı için emlak beyanında bulunması zorunludur. Emlak beyanı, emlak vergisinin belirlenmesinde önemli bir rol oynar. Çünkü Türkiye’de diğer vergilerde olduğu gibi emlak vergisi için de beyan esastır. 

Gayrimenkullere ilişkin yapılacak olan emlak vergisi; söz konusu varlığın bulunduğu belediyeye gidilerek veya e-Belediye hizmeti ile ödenebilir. Emlak vergisi ödemeleri için yıllık tek seferde ödeme hakkı veya yılda iki taksit halinde ödeme hakkı kullanılabilir. Emlak vergisini iki taksitte ödemek isteyenler için ilk taksit mart ayında, ikinci taksit kasım ayında tahsil edilir. 

Veraset ve İntikal Vergisi 

Veraset ve intikal vergisi; T.C. vatandaşlarının mirasçılık yoluyla ya da karşılıksız şekilde herhangi bir kimseden intikal eden mal ve değerler adına ödediği vergidir. Gelir İdaresi Başkanlığı; mirasçılara kalan mal ve gelirler için kapsamlı bir vergilendirme rehberi sunmuştur.  Bu rehberde veraset, miras ve intikal yollarından herhangi biri vasıtasıyla başka bir kişi veya kuruluştan mal/değer edinen kişilerin hangi oranda ve hangi kapsamda vergilendirmeye tabi tutulacağı açıklanmıştır. 

Banka ve Sigorta İşlem Vergisi (BSMV)

BSMV (Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi); bankalar ve bağlı kuruluşlarının komisyon başlığında kabul edilen gelirleri elde etmeleri halinde; bu gelirin %5’i kadarını ödemekle yükümlü olduğu vergidir. Bu vergi türüne aynı zamanda sigorta şirketleri ve ortaklıklarının hazırladığı poliçeler için poliçede yer alan prim tutarları da dahildir.  

Vergileme İlkeleri 

Vergileme ilkeleri bir idarenin vergi koyarken dikkat etmesi gereken ilkelerdir. Bunlar uzun uygulama deneyimlerinden süzülerek geçmiş ilkelerdir.

Açıklık İlkesi: Vergilerin yasalarda net bir şekilde yer alması gerekir.

Genellik İlkesi: Kamu hizmetinden yararlanan herkesten vergi alınması şarttır.

Uygunluk İlkesi: Verginin uygun zamanda ve uygun koşullarda alınması gözetilmelidir.

Maliyetin Düşük Tutulması İlkesi: Vergilerin tahsilatının mümkün olan en düşük maliyete katlanılarak yapılması sağlanmalıdır.

Esneklik İlkesi: Ekonomik koşullarda ortaya çıkabilecek değişikliklerin vergilere de yansıtılması gerekir. 

Tarafsızlık İlkesi: Vergilerin ekonomik kararları etkilemeyecek şekilde konulması ve uygulanması ve piyasanın yapısını bozmamasını gözetmek gerekir.

Ekonomik Etkinlik İlkesi: Vergi sisteminin ekonomik sistem üzerinde etki yapabilmesi anlamına gelir.

Eşitlik İlkesi: Aynı durumda olan bireylerin aynı şekilde vergilendirilmesi sağlanmalıdır. 

Şirketinizin Tüm Vergi Ödemelerinde Norma Desteği Yanınızda!

İşletmeler için en mühim takip alanlarının başında vergi türleri ve sorumlulukları yer alır. Bu sorumlulukların eksiksiz biçimde yerine getirilmesi ve düzenli takibi yalnızca nitelikli bir mali planlama ile mümkündür. Mali yönetim planlaması profesyonel zemine oturtulan işletmeler için vergi takibi ve yönetimi çok daha kolay olur.  

Norma ile işletmenizin ihtiyaç duyduğu tüm mali takip ve yönetim kategorisi için nitelikli hizmet alabilirsiniz. Ön muhasebeden e-belge yönetimine, bankacılık işlemlerinden vergi ödemelerine kadar sayısız işlem ve aracı tek platforma toplayan Norma; işletme yönetiminde yükünüzü hafifletmekle kalmaz, nitelikli yönetim faaliyetleri için etkili bir strateji belirlemenizi sağlar!